Günahkar münafıklar değil, kusurlu biyolojik varlıklarız

Günahkar Münafıklar değil, Kusurlu Biyolojik Varlıklarız

Kilo almamak için her öğle salata yemeye çalışan plaza çalışanı genç bayan, daha yeterli gözükmek için gece saat 9’da yorgun argın spor salonuna giden orta yaşlı yönetici ve uzak akrabalarından birinin de öldüğü tansiyon hastalığından fazlaca korktuğu için, tuzu hayatından çıkartıp salatalığın üzerine tuz ekerek yiyebilme keyfinden kendini ömür uzunluğu yoksun eden pimpirikli emekli amca da iradesini kullanarak bunları yapmaya çalışıyor.

Bir başka tarafta ise dinin emrettiği üzere yaşamaya çalışan beşerler da, mesela bu uzun yaz günlerinde 17 saat aç ve susuz kalabilmeyi, pek epeyce dünyevi zevki zihinlerinden ve hayallerinden çıkartıp, hudutları kutsal metinlerce çizilmiş hayatlar ortasında isteklerini ketleyebilmeyi ve vücutlarına hakim olmayı iradelerini güçlendirerek başarmaya çalışıyorlar.

halbuki irade, o kadar da güvenilebilir bir insan meziyeti değil, hatta bizi yarı yolda bırakacağını da içten içe bilir, ancak itiraf etmek istemeyiz. Diyet yapıp yapıp, bir cumartesi gecesi yemeğin ve tatlının dozunu kaçırarak iki haftalık diyetini heba edip kendine sonlanan de, “Takva” sinemasında Erkan Can’ın oynadığı, genç ve hoş bir bayanın cinsel cazibesine kapılıp bunun telaşından dolayı psikoza giren inançlı tarikat üyesi de dileklerini ketleyememenin ve iradelerine fazla güvenmelerinin bedelini ödüyorlardır aslında…

Davranış bilimlerinde, akademik etraflarda uzun yıllar devam etmiş bir tartışma, insanın davranışlarının şekillenmesinde çevresel faktörler, eğitim ve kültürün mü yoksa biyolojik birtakım yatkınlıkların mı daha ön planda olduğuydu, bu tartışma eski hararetini yitirmiş olsa da hala daha vakit zaman devam eder. Politik doğruculuğu temel alan psikolog ve psikiyatristler, biraz da 20.yüzyılın birinci yarısında pek tesirli olmuş olan “sosyal Darwinizm’ kuramı niçiniyle biyolojik etkenlerin varlığına aralıklı durmuşlardır. Bunda haklılık hissesi da yok değildir.

Zira kuvvetli olan sağ kalır prensibinin (aslında evrimin motoru olan doğal seçilim prensibi ‘kuvvetlilüğe’ değil, ömürde kalımı kolaylaştıran rastgele bir biyolojik özelliğe atıf yapar, örneğin, yarasaların görmemesini kuvvetlilük kavramıyla açıklamak pek kolay olmaz!) yanlış anlaşılıp, suistimal edilmesiyle ortaya çıkan toplumsal Darwinizm, emperyalistlerin sömürgelerdeki topluluklara azaplarına, Nazilerin, Slav ve Musevileri aşağı ırk olarak görüp soykırım uygulamalarına, özürlü ve geri zekâlıların kısırlaştırılmasının savunulabilmesine yer hazırlayarak, müthiş cürümlere niye olmuştur.

Lakin, elektrik ampulünü bulan Edison’un, elektrik faturasından sorumlu tutulamayacağı üzere, davranışlarımızı şekillendiren genetik ve evrimsel biyolojik gerçeklikleri yok saymak da bilimsel açıdan kabul edilebilir değildir.

Doğumumuzdan itibaren insan olmamızdan kaynaklanan ve tipimize has birtakım doğal maharetleri birlikteimizde getiririz. Örneğin, beşerler tarafınca yetiştirilen bir şempanze, konuşmayı hiç bir vakit öğrenemez, lakin örnekleri tarihte var olan, ormanda kaybolup, hayvanlar içinde büyüyen çocuklar, bulunup, beşerler ortasına getirildiklerinde kısa bir süre daha sonra irtibat kurabilmeye ve lisan öğrenmeye başlarlar. Gen kodlamaları içinde yaklaşık binde birlik bir fark bulunan şempanzeler ile bonobo maymunları siyah ile beyaz kadar birbirlerine zıttırlar. Şempanzeler, bilinen en saldırgan canlılardan biridir, bonobolar ise dost canlısı, barışçıl ve eğlenmeyi seven, ayrıyeten yüz yüze sevişmeyi keşfedebilmiş insan harici tek memelidir.

İnsanlarda, D4DR denilen dopamin ile ilgili bir genin biraz daha farklı ve uzun bir versiyonuna sahip olanlarda maceraperestlik ve teşebbüsçü ruhlu olma ihtimali pek yüksektir. Yani yüksek iştirak fiyatlı “girişimcilik” kurslarına katılmanıza ve yeni bir şeyler yapabilmek için devamlı diğerlerinin sizi motive etmesine gerek kalmaz. Keza 17. kromozomumuzda bulunan serotonin taşıyıcılığı ile ilgili geniniz biraz daha kısaysa, dertli, beşerlerle irtibat kurmakta zorlanan, gergin biri olma olasılığınız devasa yüksekliktetir.

Genetik olarak birbirinin büsbütün birebiri olan tek yumurta ikizlerinin, yalnızca imajları değil, kişilik ve yaşamsal tercihleri de benzeridir. Birbirinden ayrılmış biçimde yaşayan, doğumlarında farklı ailelere evlatlık verilmiş tek yumurta ikizlerinde, müzik zevklerinin, giysi kuşam alışkanlıklarının, dindarlık seviyelerinin, idam cezası ve kürtaj üzere netameli konulardaki fikirlerinin de şaşırtan derecede emsal olduğu saptanmıştır. Genetik kodlarımızın, nasıl biri olduğumuz konusundaki tesirleri, sandığımızın fazlaca ötesindedir.

Kişiliğimizin temellerini oluşturan birtakım kalıpların- mesela- yenilikçilik, sebat, ziyandan kaçınma ve ödüllendirilmeye hassaslık gibi- epey kalıtımsal nitelik taşıdığını biliyoruz bugün. Bu özellikler, daha doğumda, sizin hayat uzunluğu oynayacağınız sahanın köşe direklerini belirliyor. Lakin çabucak korkmayın, natürel ki eğitim ve çevresel faktörler bu sahanın ortasında ne yapacağınızı belirlemek üzere bir tesire sahip, bu alanda ister futbol oynayın, ister ağaç yetiştirin ister yüzün, yüzölçümünü ve temel direklerin yerlerini değiştirebilmek mümkün değil bir daha de… Buradan çıkarılabilecek ders ise girişimcilik kurslarıyla teşebbüsçü olmanın imkansız olduğunu anlamamız olabilir.

İnsanoğlunun, kendini öbür hayvanlardan farklı ve üstün hissetmesine niye olan pek fazlaca duygusal ve davranışsal özelliğinin, mesela suçluluk duygusu hissedebilmesi ve merhametli olmasının ya da cinsel ahlakın, 5 milyon yılda gelişmiş, nesilden jenerasyona genetik olarak aktarılabilen kodlamalar olması ve ortaya çıkışlarının, var olmayı ve ömürde kalmayı kolaylaştırıcı biyolojik bir maksadı olmasını kabullenmek kolay değildir. Lakin bayan hoşluğu ve estetiğinin yuvarlaklık ve simetriyle, erkek hoşluğunun ise göğüs etrafı ve omuz genişliği ile tanımlanmış olması nasıl tesadüf değil ve üreme içgüdüsünün yapıtıysa, ahlakın ortaya çıkışı da o kadar biyolojik bir niye – sonuç bağlantısının bir kararıdur. Ahlaki metinler, ilkel insanların keşfetmiş olduğu pek hayli etik pahası daha sonradan formüle etmiştir.

İngilizcedeki ‘salt’ (tuz) ve ‘salary’ (maaş) sözlerinin kökeni birebirdir. Roma periyodunda, askerlerin maaşlarının tuz olarak da ödendiği söylenir. Rafine tuz ve şekerin fabrikasyon biçimde üretilemediği vakit içinderda beşerler için ne kadar bedelli olduğunu kestirim etmek hiç çok kolay. Yüzbinlerce yıldır, yaşamamız için vazgeçilmez olan tuz ve şekeri, bulduğumuz yerde tüketmeyi o kadar içselleştirmişiz ki, son yüz yıldır bu kadar kolay bulunabildiğinin hala ayırdında değiliz tahminen de…. Bu yüzden, ne kadar irade kullanmaya çalışırsak çalışalım, tuzlu ve tatlı yiyecekleri abartılı bir biçimde tüketmemeyi, başaramıyoruz. Şişmanlık ve hipertansiyon çağdaş çağların vebası olarak en büyük sıhhat sıkıntılarımızı oluşturuyor günümüzde.

Birden fazla vakit mantıksız ve hakikat olmadığını bildiğimiz şeyler yapıyoruz. hayatımız hayli yolunda ve huzurluyken, işverenimizle arbede edip işimizi kaybederiz, kısa müddetli heyecanlar için eşlerimizi aldatırız, komşunun çocuğuna berbat davranırız, arkadaşlarımıza palavra söyleriz. Kumar oynar ve sıhhatimizi riske edecek kadar içki içebiliriz Bunların hepsi biyolojik olarak açıklaması mümkün olan, lakin rasyonel olmayan davranışlardır. Zira insan ruhu ( uygun ki de!) rasyonellik üzerinden şekillenmemiştir.

Bizler, ortasında yaşadığımız tabiatın, eşit ve sıradan bir kesimiyiz, etrafımızdaki hayvanlardan, böceklerden, ağaç ve çiçeklerden bir üstünlüğümüz yok. Kendimizi kandırdığımız dev aynasına bakmayıp, tabiatın kanunlarıyla uyumlu ve istikrarlı olsak, etrafımızla, öbür insan topluluklarıyla ve en kıymetlisi zaaflarımız olduğunu bilerek kendimizle- barışık ve keyifli yaşayabiliriz. Üzerimize uymayan, rahatsızlık veren, kendimizi şartladığımız şablonlar, tabiatımızla, biyolojik bir varlık olduğumuz gerçeği ile bağdaşmayanlardır. İnsan ruhunu anlayabilmek için bir kılavuz arıyorsak, lise 1. Sınıf biyoloji ders yapıtından başlayabiliriz…

Not: Bu yazıda Steven Pinker’in ‘Blank Slate -Modern Denial of Human Nature’ ( Boş Sayfa-İnsan Tabiatının Çağdaş İnkarı) ve A.G. Cairns Smith ‘in ‘Evolving the Mind on The Nature of Matter and Origin of Consciousness’ ( Zihnin Evrimi : Hususun Tabiatı ve Şuurun Kökeni Üzerine) kitaplarından faydalandım.
 
Üst